Σε ιδιαίτερη κατηγορία φυλάω τις ιστορικές μορφές του έθνους μας που με συγκινούν με ένα υπερβατικό τρόπο που ενώνει νου και συναίσθημα σε ένα ακαθόριστο μεν, γλυκά ονειρικό δε, σύμπλεγμα. Δεν είναι ότι υποβιβάζω σε χαμηλότερη θέση άλλους γίγαντές μας, αλλά ο Πλήθωνας δημιούργησε ξεχωριστά αξιολογήσιμη πνευματική επικράτεια.
—Προοιμιακώς δεν γίνεται να μη σταθούμε στη ρήση του: «ΕΣΜΕΝ ΓΑΡ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟ ΓΕΝΟΣ, ΩΣ Η ΤΕ ΦΩΝΗ ΚΑΙ Η ΠΑΤΡΙΟΣ ΠΑΙΔΕΙΑ ΜΑΡΤΥΡΕΙ» που βεβαιώνει ανεπιφύλακτα την ιστορική συνέχεια του έθνους μας και η οποία θα έπρεπε να αποτελεί την προμετωπιδική επιγραφή σε κάθε είσοδο σχολείου και πανεπιστημίου.—Ο Λακεδαιμόνιος φιλόσοφος Πλήθων, τελευταίος των Νεοπλατωνικών, λάμπει στο λυκόφως του ψυχορραγούντος Βυζαντίου και η μορφή του καθαγιάζεται στο πάνθεο των ηρώων της σκέψης βαδίζοντας τον μοναχικό δρόμο προς το επερχόμενο σκοτάδι της οθωμανικής δουλείας που θα σκεπάσει το γένος. Πάλεψε να το αποτρέψει και γνωρίζοντας το μάταιο φρόντισε να ασφαλίσει στην άυλη κιβωτό του πνεύματος τους ζείδωρους σπόρους της εθνικής κληρονομιάς.—Μετά από μια φιλομαθή περιήγηση μαθητείας σε Αδριανούπολι, Κύπρο, Παλαιστίνη, Κωνσταντινούπολη κ.ά. στο διάστημα 1380-1410 (δεν υπάρχουν σαφείς χρονολογίες ούτε για το έτος γέννησής του ακόμα) κοντά σε σπουδαίους δασκάλους όπως ο Ιουδαίος αστρολόγος Ελισαίος και ο πλατωνικός Δημήτριος Κυδώνης, ώριμος άνδρας πλέον γύρω στα 1414 κατέβηκε στο Δεσποτάτο του Μυστρά. Η φήμη του, λόγω του συγγραφικού του έργου και των αξιωμάτων που είχε στην Κωνσταντινούπολη, ήταν ήδη γνωστή στο Μυστρά και κατόπιν ενδυναμώθηκε ακόμα περισσότερο για αυτόν τον λόγιο και σοφό ασυνθηκολόγητο ελληνολάτρη εθνικιστή.—Στο Μυστρά, με κύριο αξίωμα αυτό του «προστάτη των νόμων», συνέγραφε και δίδασκε με μαθητές, μετέπειτα επιφανείς μορφές, όπως ο Μανουήλ Χρυσολωράς, Μάρκος ο Ευγενικός, Βησσαρίων κ.ά. Στο Μυστρά ευεργετήθηκε ο ίδιος και οι δυο γιοί του με χρυσόβουλα παραχώρησης γης από τους δεσπότες του Μωρέως Θεόδωρο, Δημήτριο και Κων. Παλαιολόγο.—Ο Πλήθωνας φιλοσοφημένα Θεοσεβής στηρικτής της Ορθοδοξίας και ανθενωτικός μεταβαίνει στην Ιταλία για να συμμετάσχει στη Σύνοδο της Φλωρεντίας το 1438 για την ένωση των Εκκλησιών και εκεί κερδίζει το θαυμασμό των διανοουμένων σ’ αυτή την περίοδο ανατολής της Αναγέννησης.—Μη έχοντας ακόμα διαρρήξει οριστικά τις σχέσεις του με την οπισθοδρομικότητα του Ορθόδοξου κλήρου, εκπέμπει το μεγαλείο του αρχαιοελληνικού πνεύματος και συνάμα με τον ορθολογισμό του έπεισε τον μαικήνα της συντροφιάς των λογίων της Φλωρεντίας Κοσμά τον Μέδικο να ιδρύσει τη Φλωρεντινή Ακαδημία Επιστημών, το πρώτο κρατικό ίδρυμα του είδους στον κόσμο και πρότυπο για παρόμοια που ακολούθησαν.—Διαρκές μέλημα του Πλήθωνα η απαγκίστρωση της Βυζαντινής ψυχής από τη στείρα εσωστρεφή πορεία του ορθόδοξου χριστιανισμού που αφαιρεί όλους τους υγιείς πνευματικούς και υλικούς πόρους κλέους από την αρχαία γραμματεία και την πολεμική ρώμη που συνέτριψε την Περσία. Προσπαθεί να επαναφέρει, ως μόνη ελπιδοφόρο οδό επιβίωσης του έθνους, τη στρατιωτική ενδυνάμωση και το ορθολογικό πνεύμα του αρχαίου κόσμου απαλλαγμένο από τη μιζέρια του χριστιανικού τυπικού.—Δεν ήταν άθεος όταν κατακεραύνωνε την Ορθοδοξία. Τον χαρακτήριζε μια Θεοσέβεια ιδιότυπη κατάληξη των βαθιών περιηγήσεών του στα άδυτα της ψυχής που όμως ποτέ δεν ξέκοβε από τους νόμους της φύσης. Ηταν μια Θεοσέβεια πολύ πιο τίμια από τις φανατικές χριστιανικές εθελοτυφλώσεις, η ίδια Θεοσέβεια που οδήγησε σε παρόμοιο δρόμο τον Θεόφιλο Καϊρη 400 χρόνια αργότερα.—Φυσικά και μισήθηκε και κυνηγήθηκε μετά το θάνατό του το 1452 (ευτύχησε τουλάχιστον να μη δει την άλωση), από τον πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο που έκαψε δημόσια το μη εκδοθέν χειρόγραφο του σπουδαιότερου έργου του «Νόμοι», αλλά ευτυχώς διασώθηκε ένα αντίγραφο από τον ίδιο τον Σχολάριο, προφανώς ως πειστήριο για να δικαιολογεί την πράξη του.—Πολλά τα σπουδαία έργα του Πλήθωνος, του λογίου που έβαλε σκοπό της ζωής του την ανάσταση της Αρχαίας Ελλάδας στην οποία και μόνο έβλεπε τη σωτηρία του γένους.—Αυτός ο Πλατωνικός φιλόσοφος προχωρούσε τολμηρά τη σκέψη του σε θεωρία και πράξη. Το έργο του βρίθει από καταλήξεις επί του πρακτέου σε ηθικό, κοινωνικό, πολιτικό και φιλοσοφικό επίπεδο. Οι θέσεις του πολλές φορές σοκάρουν ακόμα και σήμερα για την τολμηρότητά τους αλλά και τους ριζοσπαστικούς στοχασμούς του όπως π.χ. για την πολυθεϊα, τη μοναρχία, τη δικαιοσύνη, την ηδονή, την πολυγαμία. Το αρχαίο πνεύμα δεν ήταν γι’ αυτόν απολίθωμα αλλά σφύζον σώμα, ο χριστιανισμός δεν ήταν μουμιοποιημένα λείψανα αλλά έκφραση της πρόνοιας του Θεού, η ζωή δεν ήταν μια μοιρολατρία των πολλών αλλά δικαίωμα για έναν κόσμο δικαιοσύνης.
—Αν με ρωτήσει λοιπόν κάποιος γιατί με συγκινεί ο Πλήθωνας θα του απαντήσω: γιατί με βοήθησε να δω την πραγματικότητα, να μη ντραπώ να εκφράσω ανομολόγητες βεβαιότητές μου, γιατί μου έδειξε ότι περηφάνεια δεν σημαίνει απαραίτητα καταφρόνηση και γιατί, πάνω απ’ όλα, με θαρεύει στο να εκφράζω αυτό που έχει ανάγκη και σήμερα η Ελλάδα, να πιστέψει στη βαριά της ιστορία και να καταστεί επίφοβη για κάθε επιβουλέα της.