Ουδέποτε στην ιστορία υπήρξε έθνος ή κράτος που να κατέστη κραταιό βασισμένο αποκλειστικά σε υπηρεσίες. Ο πολιτισμός ρίζωσε, άκμασε και έγραψε ιστορία μόνο σε περιοχές κατοικημένες από φύλα που στέριωσαν κάπου, ανέσκαψαν τη Γη για γεωργία και κτίσματα και έπλασαν τα μέταλλα για εργαλεία και όπλα.
Οσα φύλα, είτε γηγενή, είτε νομαδικά, δεν ανέπτυξαν τις δεξιότητες για τα παραπάνω, έφθασαν το πολύ στο να καταστούν μισθοφόροι ή «πελάτες» των άλλων δημιουργικών. Η περίπτωση των νομαδικών εισβολέων (μογγολικά, τουρκομανικά, ουννικά, κλπ φύλα) επιβεβαιώνει τον κανόνα, καθώς επικρατώντας σε μεγάλες περιοχές ανώτερων πολιτισμών, στη συνέχεια είτε εξαφανίστηκαν τα αρχέγονα χαρακτηριστικά τους (π.χ. Ούννοι), είτε μειγνυόμενοι με τους κατακτημένους δημιούργησαν νέες αυτοκρατορίες (π.χ. Οθωμανική) αφήνοντας αμελητέα ίχνη από το αρχικό τους έθνος.
Στη σύγχρονη εποχή το σφρίγος ενός κράτους καθορίζεται από το δυναμισμό των κατασκευασμάτων του που με τη σειρά τους στεριώνουν την οικονομία του σε βάσεις που δημιουργούν σταθερές συνθήκες για την ευημερία του, η οποία ενισχύεται περαιτέρω και από τον κύκλο υψηλής ποιότητας υπηρεσιών που αναπτύσσονται παράλληλα σε όλους τους τομείς.
Κράτος που βασίζεται μόνο σε υπηρεσίες όσο αναπτυγμένες κι αν είναι, δεν μπορεί να είναι αύταρκες τεχνολογικά, ούτε ανθεκτικό σε έξωθεν επιβουλές ή ακόμα και σε οικονομικές κρίσεις. Ο τουρισμός, τα χρηματοπιστωτικά, ο τζόγος και η διασκέδαση όσο ποιοτικά κι αν προσφέρονται, δεν διασφαλίζουν τη θρέψη, τη στέγαση και την ειρήνη.
Ας γυρίσω όμως στη βάση του συλλογισμού της πρώτης παραγράφου. Ο πολιτισμός άρχισε και εξελίχθηκε με τα εργαλεία. Τα πρώτα εργαλεία παρήγαγαν πιο εξελιγμένα εργαλεία και τα μέσω αυτών κατασκευάσματα γίνονταν ολοένα πιο ανθεκτικά και λειτουργικά. Τα πρώτα εργαλεία ήταν αιχμηρά ή και κοφτερά. Κόκκαλα και σμιλεμένη πέτρα (με άλλη πέτρα), ή οψιδιανός απετέλεσαν τα πρωτόγονα μέσα για να πλαστεί η ύλη έστω υποτυπωδώς στα αναγκαία τους.
Όταν ανακάλυψαν την τήξη των μετάλλων και το πλάσιμό τους σε εργαλεία, ο πολιτισμός έκανε τα πρώτα του πραγματικά βήματα. Με αυτά τα μεταλλικά εργαλεία ξεκίνησε ουσιαστικά η γεωργία, ο πόλεμος, αλλά και η κατασκευή στιβαρών οικημάτων. Συνάμα, χρησιμοποιώντας αυτά τα πρώτα απλά εργαλεία παρήγαγαν άλλα ειδικότερα, πολυπλοκότερα και πιο εξεζητημένα με αποτέλεσμα την εκρηκτική αύξηση της παραγωγικότητας.
Η βάση λοιπόν του τεχνολογικού (και όχι μόνο) πολιτισμού είναι η κατασκευή εργαλείων με τα οποία παράγονται όχι μόνο οι πρώτες ύλες και τα εξαρτήματα των κατασκευών (βίδες, σύρματα, λαμαρίνες, σιδηροδοκοί, κλπ) τα οποία στη συνέχεια πλάθονται και αρμολογούνται από μηχανές σε λειτουργικά κατασκευάσματα, αλλά και οι ίδιες οι μηχανές που κατασκευάζουν, ελέγχουν, ρυθμίζουν ή διορθώνουν τις υλοποιήσεις των νοητικών συλλήψεων.
Ας παρακάμψουμε χάριν οικονομίας του πονήματος την ιστορική χιλιετιών διαδρομή του πολιτισμού και ας συλλάβουμε τη σημερινή πραγματικότητα της τεχνολογικής προόδου με ένα παράδειγμα.
Φανταστείτε ένα ναυπηγείο στις ΗΠΑ όπου κατασκευάζεται ένα αεροπλανοφόρο. Ας μην υπεισέλθουμε στο πως κατασκευάστηκε το ναυπηγείο, ούτε από που προήλθε ο μηχανολογικός του εξοπλισμός. Ας εστιάσουμε στο κατασκεύασμα, το θηριώδες σκάφος. Για να κατασκευαστεί απαιτούνται χιλιάδες τόνοι χάλυβα σε μορφή τεράστιων πλακών, σωλήνες, δοκοί, καλώδια, ελαστικά, πλαστικά, υαλικά, κινητήρες, ηλεκτρονικά, μηχανήματα, γεννήτριες, βίδες, μπουλόνια, σύνδεσμοι, σφιγκτήρες, «τζάτζαλα και μάτζαλα» σε εξωφρενικές ποσότητες. Τα κατασκευάζει όλα αυτά το ναυπηγείο; Όχι βέβαια. Ποιοι τα κατασκευάζουν; Μα εξωτερικοί του ναυπηγείου διαφορετικοί κατασκευαστές που προμηθεύουν εκτός από αυτό και άλλους πελάτες. Αυτό σημαίνει ισχυρή βιομηχανική βάση μιας χώρας.
Συνεπώς, μπορούμε με βολικές γενικεύσεις αλλά και με πολλές αναγκαστικές νοητικές εκπτώσεις να δομήσουμε το παρακάτω σχήμα παραγωγικού ιστού.
- Κατασκευαστές εξαρτημάτων που διαθέτουν τα κατάλληλα ΧΥΤΗΡΙΑ για βίδες, μπουλόνια, σύρματα, λαμαρίνες, πλάκες, δοκούς, πλαστικά, υαλικά, κλπ.
- Κατασκευαστές που χρησιμοποιούν τα παραπάνω για να δημιουργήσουν βάσει σχεδίων μηχανήματα, οχήματα, όπλα και γενικά πολύπλοκα ποικίλα κατασκευάσματα που εξυπηρετούν την επιθυμητή χρήση.
Κάπου μεταξύ των δύο παραπάνω κατηγοριών υπάρχει και μια ζώνη αλληλεξαρτώμενου «λυκόφωτος» υπό την έννοια ότι και οι κατασκευαστές εξαρτημάτων εξαρτώνται από μηχανήματα για να λειτουργήσουν. Θαυμαστή κυκλική ανατροφοδότηση κατασκευασμάτων που εγκαθίσταται γερά σε ένα σφριγηλό κράτος μετά από πολλά χρόνια σταθερής προόδου. Που αλλού θα μπορούσε άραγε να αποδειχθεί ότι η «θέληση για δύναμη» του Σοπενάουερ και του Νίτσε είναι πιο αληθής παρά στην τεχνολογική πρόοδο ενός λαού;
Και φυσικά δεν μπορεί καν να παραβλεφθεί, πόσο μάλλον να αγνοηθεί ή περιφρονηθεί, η ανάγκη να υπάρξει επαρκές εργατικο-τεχνικό πλήθος ανθρώπων που θα δουλέψουν την ύλη στους παραπάνω χώρους. Το εργατικό μαζί με το γεωργικό ανθρώπινο δυναμικό αποτελεί τη ραχοκοκαλιά μιας χώρας που σ’ αυτό θα βασιστούν αποδοτικά και οι παρέχοντες υπηρεσίες υπάλληλοι, εξαρτώμενοι ή αυτόνομοι.
Δαιδαλώδες και πολύπλοκο λοιπόν το πλεγματικά παραγωγικό τοπίο μιας χώρας. Αν με μια φράση επιθυμούσαμε να εκφράσουμε και «συνθηματοποιήσουμε» όλες τις παραμέτρους που διατρέχουν τον παραγωγικό του ιστό, δεν θα μπορούσαμε να είμαστε πιο ακριβείς και καίριοι από το να τις συγκεράσουμε στη φράση: ΧΥΤΗΡΙΑ ΜΕΤΑΛΛΩΝ. Από αυτά ξεκινούν όλα τα άλλα, ακόμα και τα ηλεκτρονικά που θα κατασκευαστούν με μηχανήματα που οφείλουν την ύπαρξή τους στα χυτήρια.
Οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ρωσία, η Ιαπωνία, η Κορέα και πολλές χώρες της Ευρώπης οφείλουν τη δύναμή τους πρωτογενώς στα χυτήριά τους και στα εργοστάσια τους. Το ότι ορισμένες απ’ αυτές δεν διαθέτουν επαρκή εγχώρια αποθέματα πρώτων υλών, δεν τις εμπόδισε να αναπτύξουν τη βαριά τους βιομηχανία καθώς αυτό το μειονέκτημα το αντιμετώπισαν με τις εισαγωγές.
Δεν είναι ν’ απορούμε που αυτές οι χώρες διαθέτουν και ισχυρά οπλοστάσια καθιστώντας τες έμπλεες εμπιστοσύνης στην αποτρεπτική τους ισχύ. Σε συγχρονισμό ανάπτυξης με τα βαριά τους κατασκευάσματα έχουν αναπτύξει και τα ηλεκτρονικά τους οι εξαγωγές των οποίων δημιουργούν επιπλέον πλούτο.
Η Ελλάδα τι είναι τελικά συγκρινόμενη με τις δυνατότητες τέτοιων χωρών; Δυστυχώς τίποτα. Εχοντας επαναπαυόμενη συνηθίσει σε ένα πλέγμα υπηρεσιών και μόνο, το οποίο θεωρεί ως δημιουργικότητα, είναι στην ουσία ένα πλαδαρό σώμα που του λείπει ο σκελετός. Δεν υπάρχει πλέον η ψυχοσύνθεση της εργατικής τάξης που θα δουλέψει στα εργοστάσια. Ο λαός νομίζει ότι τα μηχανήματα προκύπτουν κάπως, από κάπου, με κάποιο τρόπο και δικαιούται να τα βρίσκει σε καταστήματα και αντιπροσωπείες. Κι όμως κάποτε κάτι κάναμε. Είχαμε ΠΥΡΚΑΛ, ΒΙΑΜΑΞ, ΙΖΟΛΑ, ΠΙΤΣΟΣ, ΧΑΛΥΒΟΥΡΓΙΚΗ, ΠΙΡΕΛΙ, ΠΕΙΡΑΙΚΗ-ΠΑΤΡΑΙΚΗ, κλπ. Σήμερα, τουρισμό, μεσιτεία, διαιτολογία, δικηγορία, καθηγητηλίκι, business administration και show biz.
Γιώργος Χώτος, Σεπτέμβριος 2024