Αφορμή για το παρόν άρθρο αποτέλεσε η συνειδητοποίηση του αδιεξόδου στην ανθρώπινη επαφή υπό την έννοια της υποκρισίας που διέπει την επικοινωνία μεταξύ δύο ή περισσότερων ανθρώπων. Το θέμα βεβαίως είναι τεράστιου βάθους και πολύ εύκολα μεταπίπτει σε κουραστική και αναμασητική κοινοτοπία παραπόνου αν δεν το περιορίσουμε σε πλαίσιο πραγματικής έκφρασης του χαρακτήρος των συζητούντων. Και πραγματική έκφραση δεν μπορεί να είναι άλλη από την αυθεντική. Αυθεντική εννοουμένης ως της τίμιας και έμπλεης περιεχομένου εξωστρέφειας του εσώτερου «είναι» μας. Οποιος νομίσει ότι κάτι τέτοιο είναι αυτονόητο ή ό,τι το κατέχει εξαρχής απατάται, εκτός και αν ανήκει στην ολιγάριθμη ομάδα των καλλιτεχνών και των λεγομένων «σελέμπριτις» οι οποίοι εκπαιδευμένοι από τη δημοσιότητα έχουν την ασυλία του «ομιλείν αθυροστόμως».
Εμείς οι υπόλοιποι της ανωνυμίας, κινούμαστε στον πραγματικό καθημερινό κόσμο και η φανερή ζωή μας έχει επηρεαστεί από τα πολιτισμικά μηνύματα που έχουμε με τα χρόνια συσσωρεύσει από ποικίλες πηγές όπως: λογοτεχνία, θέατρο, κινηματογράφο, μουσική και δημόσιους διαλόγους. Αθέλητα ή ηθελημένα έχουμε σταδιακώς κατασκευάσει υποσυνείδητα είδωλα ηθικής φύσεως τα οποία λειτουργούν ως πρότυπα. Τα φαντασιακά αυτά είδωλα μας έχουν οδηγήσει σε κωδικούς συμπεριφοράς και εν τέλει από κάποια ηλικία και πέρα παγιώσει την προσωπικότητά μας. Αφήνουμε κατά μέρος αρρωστημένες καταστάσεις καταστροφικών ειδώλων και εστιαζόμαστε στην άντληση αξιών από πραγματικά έργα τέχνης. Ποιός μπορεί αλήθεια να ισχυριστεί ότι σε κάποια συνεύρεση με ανθρώπους ομολόγησε τα πρότυπά του; Ακόμα και σε συζητήσεις επιπέδου σαν κι’ αυτές που ενίοτε κάνουμε εμείς οι πτυχιούχοι μεταξύ μας πόσες φορές ομολογήσαμε τα ιδανικά μας, τα πρότυπά μας, τα αδιέξοδά μας, τις φλογισμένες επιθυμίες μας, τους ενδότερους φόβους μας ή τις πνευματικές μας αδυναμίες; Ελάχιστες φορές ή και καμία, υποθέτω, μετά λόγου γνώσεως. Και όμως όλα τα παραπάνω είμαστε έτοιμοι αλλά και υποχρεωμένοι να τα «ξεφορτώσουμε» στον ψυχαναλυτή μας και μάλιστα αμείβοντάς τον. Και θα το κάνουμε με απόλυτο τρόπο διότι μόνο έτσι θα ξεγυμνώσουμε την ψυχή μας, θα απελευθερωθούμε, θα ανακουφιστούμε και τελικά θα γίνουμε ο αυθεντικός εαυτός μας χωρίς το συνεχές ψυχοφθόρο βάρος του άγχους να κρυβόμαστε. Και αυτό γίνεται φυσικά για να μας βοηθήσει στις σχέσεις μας με τους άλλους, να προωθήσει την ουσιαστική επικοινωνία επ’ ωφελεία του κοινωνικού συνόλου, της προσέγγισης της ευτυχίας με άλλα λόγια, όσο βαρύ κι αν είναι το περιεχόμενο της λέξης αυτής.
Αυθεντικότητα δεν είναι βεβαίως η απελευθέρωση ζωωδών ενστίκτων που εκ φύσεως ενυπάρχουν μέσα μας, διότι τότε θα πρόκειται για αποχαλίνωση. Αυθεντικότητα σημαίνει φυσικός τρόπος έκφρασης συναισθημάτων χωρίς το φόβο παρεξήγησης ή τρώσης ενός προσποιητού εαυτού που με τα χρόνια παγιώσαμε γύρω μας, κυρίως ως άμυνα σε πραγματικούς ή και ανύπαρκτους εχθρούς. Και εδώ βεβαίως έγκειται η ουσία του θέματος που πραγματεύομαι. Πως δηλαδή μια προσωπικότητα που έχει γίνει συμβατικώς αποδεκτή σε ένα κοινωνικό χώρο, επαγγελματικό ή κοινωνικό, θα μπορέσει να ισορροπήσει μεταξύ του ειδώλου που έχει καθιερώσει ως εργαλείο επαγγελματισμού και του ευαίσθητου εαυτού της που διψά να εκδηλώσει συναισθήματα. Είναι αλήθεια και αυτό αποδεικνύεται από την ιστορία, ότι ψυχικές εκφορτίσεις επιτρέπονται σε μεγάλες και ισχυρές μορφές το κύρος και η εξουσία των οποίων δεν αμφισβητούνται λόγω της υποταγής των υφισταμένων τους. Οι υπόλοιποι ανώνυμοι και κοινοί άνθρωποι βρίσκονται και καταπιέζονται συνεχώς υπό το βάρος της επαπειλούμενης γελοιοποίησής των από το στενό κατά κανόνα κύκλο του περίγυρού τους αν τολμήσουν να δείξουν αυθόρμητα αδυναμίες ή ιδιαιτερότητές τους.
Εδώ λοιπόν αξίζει να συγκεντρώσουμε τη σκέψη μας και να στοχαστούμε για το θάρρος που χρειάζεται να επιστρατεύσουμε για να αρχίσουμε να ξεδιπλώνουμε τον πιεσμένο εαυτό μας μπροστά σε άλλους. Δεν είναι κάτι απλό, ούτε θα εκδηλωθεί πλήρως, αμέσως και με μιας. Πρόκειται για μια σταδιακή και ίσως δύσβατη πορεία με ποικίλα «ατυχήματα» και απογοητεύσεις στην ατραπό της. Κανονικά το όλο πεδίο εντάσσεται στη σφαίρα της ψυχολογίας, έχουν γραφτεί βιβλία κύρους και εγχειρίδια επ’ αυτού αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν επιχειρείται μια επιστημονική ανασκόπηση αλλά μάλλον το έναυσμα για μια βαθύτερη σκέψη για μια αυθεντικότερη έκφραση.
Από προσωπικά βιώματα έχω αναρίθμητες εμπειρίες από υποκριτικές και κολοβές συνευρέσεις με ανθρώπους κατά σύμβαση υψηλής μορφωτικής στάθμης. Και εστιάζομαι σε αυτούς χωρίς να περιφρονώ τους απλοϊκούς επειδή με τον απλό άνθρωπο το μόνο που μπορώ να περιμένω από άποψη υψηλής στάθμης συζήτησης δεν πάει μακρύτερα από τη θυμοσοφία (και αυτή όχι εγγυημένη πάντοτε). Και επιπλέον (υποκύπτω στον πειρασμό να το αναφέρω) η ασυνείδητα εκφραζόμενη (καλυμμένη αλλά υπάρχουσα) πνευματική υπεροψία των καλλιεργημένων απέναντι στους απλοϊκούς δεν δημιουργεί περιβάλλον πρόσφορο για εκδήλωση αυθεντικότητας ούτε θα δώσει ελπίδες για βαθμιαία ανέλιξη διαπροσωπικών σχέσεων.
Στο σημείο αυτό πρέπει όμως να επισημανθεί –για να μην παρεξηγηθώ- ότι δεν υπονοώ να σαρώσω και απαξιώσω την ανθρώπινη συγκατάβαση, την προσήνεια, τους καλούς τρόπους, γενικά όλα αυτά που χαρακτηρίζουν τον ευγενικό και αγαθό άνθρωπο-πολίτη. Απεναντίας, εδραζόμενος σε αυτές τις καλές ιδιότητες, ο αυθεντικός άνθρωπος πρέπει να απελευθερώσει το βαθύτερο εγώ του για να καταστεί πιο γνώριμος, οικείος και χρήσιμος για τους γύρω του. Μόνο με αυτό τον τρόπο όσο κι αν ξαφνιάσει, ξενίσει και ενδεχομένως τρομάξει τους συνομιλητές του υπάρχει ελπίδα να τους κάνει και αυτούς να εκδηλωθούν και αν κάτι τέτοιο συμβεί τότε ο κόσμος μεγαλώνει, ευφορία πλημμυρίζει τις καρδιές, το μυαλό πλαταίνει και ο χώρος γίνεται πιο διαχειρίσιμος. Δηλαδή με άλλα λόγια, απελευθερώνονται δυνάμεις ψυχικές (και συχνά σωματικές) που ήταν μέχρι τώρα καταναλούμενες σε άσκοπες προφυλάξεις διαφύλαξης της σοβαροφάνειας ή απλά δεν φαντάζονταν ο εκφραζόμενος ότι τις κατείχε. Αυτές τις δυνάμεις μπορεί τώρα πλέον να τις διοχετεύσει στην καλυτέρευση της εργασίας του, σε νέες δημιουργικότητες, σε νέες αγνές φιλίες αφού πλέον ο πάγος της αμηχανίας και των προφυλάξεων στην επικοινωνία του θα έχει λιώσει και οι άλλοι θα τον έχουν γνωρίσει πραγματικά. Είναι συνάμα και μια κατάκτηση αφού όσοι είναι ψυχικά ανεπαρκείς θα νιώσουν άβολα μαζί του και θα τον αποφεύγουν «χαρίζοντάς» του την απαλλαγή απ’ αυτούς (τροχοπέδη στη ζωή του) ενώ οι αναζητούντες την αυθεντικότητα (αυτούς επιθυμούμε) θα ενισχύσουν τη δημιουργική κοινωνικότητά του.
Ομως αυθεντικότητα έκφρασης, δηλαδή τίμιο ξεδίπλωμα του πραγματικού εαυτού δεν έχει αξία αν δεν έχει και περιεχόμενο. Περιεχόμενο όχι οτιδήποτε μας έρθει ζωωδώς αλλά τέτοιο που χαρακτηρίζει τον καλλιεργημένο άνθρωπο. Αλλιώς όπως προανέφερα δεν αποτελεί τίποτα παραπάνω από καλαμπούρι, ασημαντότητα και συχνά χοντροκοπιά. Φυσικά και αναφέρομαι σε ανθρώπους κάποιου επιπέδου και άνω. Σε ανθρώπους που έχουν βασικές γνώσεις του φυσικού κόσμου, στοιχειωδώς έστω της ιστορίας, του πολιτικού γίγνεσθαι, των οικολογικών προκλήσεων. Δηλαδή σε αυτούς από τους οποίους περιμένεις να επηρεάζουν το κοινωνικό τοπίο για το καλό των συνανθρώπων τους.
Εκδηλώνοντας την αυθεντικότητά σου, ο μεγαλύτερος κίνδυνος που αντιμετωπίζεις είναι να χαρακτηριστείς (τουλάχιστον όταν αρχίζεις να το κάνεις) το λιγότερο γραφικός. Δεν χρειάζεται ανησυχία ούτε χάσιμο θάρρους, αντιθέτως με υπομονή και επιμονή συνεχίζεις να εκφράζεσαι αυθεντικά. Σιγά-σιγά η (κατά τους άλλους) γραφικότητα θα μετατραπεί σε δυναμική και ενίοτε ελκυστική προσωπικότητα που θα τους κάνει να νιώθουν άνετα και να εκδηλώνουν κι’ αυτοί το βαθύτερο είναι τους. Προσοχή χρειάζεται μόνο μη τυχόν – σε ένα μεταγενέστερο στάδιο αποδοχής και καθιέρωσης – μεταπέσει ή εξελιχθεί η αυθεντικότητα σε αλαζονεία και θράσος. Εκεί θα δοκιμαστεί η αξία του κάθε ανθρώπου και θα μετρηθεί με την αγαθότητα. Εκεί θα φανεί αν το μέτρο αποτελεί οδηγό παραγωγής ωφελιμότητας ή είναι (και ήταν) στην πραγματικότητα αυτό που σε χαρακτήριζε, απλώς μια συγκράτηση από την αποκάλυψη ούτως ή άλλως τετριμμένων πραγμάτων και ιδιοτήτων ανάξιων έκφρασης.
Και για να γίνω κατανοητότερος ας δώσω κάποια παραδείγματα. Σε μια εορταστική συνεύρεση αν η διάθεση ανέβει και φαιδρύνει τραγούδησε κάτι που σ’ αρέσει, ολοκληρωμένα και με κέφι. Αν δεν παρασύρεις κι’ άλλους με την πρώτη προσπάθεια συνέχισε χαμογελώντας. Κανονικά οι συναισθηματικοί άνθρωποι θα ανταποκριθούν. Κατόπιν όλα γίνονται εύκολα.
Σε συζητήσεις κάποιου επιπέδου ή ακόμα και σε επιστημονικοφανείς συνάξεις εκεί όπου αναλύονται και εκτίθενται κοινωνικά θέματα μη διστάσεις αν το φέρει η περίσταση να εκφράσεις τον πατριωτισμό σου και την αγάπη σου για την πατρίδα. Μην ανησυχήσεις για το αν σε παρεξηγήσουν κάποιοι (αρκετοί είναι οι αλήθεια) άνευροι δήθεν προοδευτικοί. Οι καλλιεργημένοι σίγουρα θα συγκινηθούν και δεν θα σε μπερδέψουν με τους ανόητους ανωμαλο-εθνικιστές. Ειδικά στο θέμα της πατρίδας που μας καθορίζει πρωταρχικώς ως πολίτες, υπάρχει τεράστια παραμόρφωση και εσωτερικό μπέρδεμα στους ανθρώπους και κάποιος πρέπει να ανοίγει τη βαλβίδα της ψυχικής εκφόρτισης.
Σε άλλες πάλι κοινωνικές συνάξεις τύπου συντροφιάς ή συμβατικής συνεύρεσης τόλμησε να εκφράσεις τι σε επηρέασε στην παιδική σου ηλικία, τα λάθη που έκανες από άγνοια ή από κακές επιλογές, την τύχη που πολλές φορές καθόρισε το μέλλον σου, αυτά για τα οποία μετάνιωσες, για τους ανθρώπους που σε βοήθησαν. Ακόμα και για την πολιτική σε όποιο χώρο και αν ανήκεις μη διστάσεις να επαινέσεις τα κατ’ εσένα καλά πεπραγμένα κυβερνήσεων που δεν ψήφισες, ή ανθρώπων που συνηθίζουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης να λοιδωρούν και που εσύ όμως θεωρείς ότι έπραξαν καλώς.
Δεν χρειάζεται να δώσω περισσότερα παραδείγματα διότι όποιος έδειξε ενδιαφέρον για αυτό το άρθρο και έφτασε μέχρι εδώ είμαι σίγουρος ότι καταλαβαίνει όσα και εγώ έχω καταλάβει. Η αποστολή μου είναι να του δώσω την ώθηση να ανοίξει την πόρτα της αυθεντικότητάς του.
Τέλος και για να μην παρεξηγηθώ για ελιτισμό να ξεκαθαρίσω ότι σέβομαι και τιμώ απέραντα τους ανθρώπους του καθημερινού μόχθου που κάνουν τον αγώνα της ζωής. Ισως γι’ αυτούς όλα τα παραπάνω να αποτελούν ζητήματα πολυτελείας και άλλωστε (και το πιο πιθανό) μάλλον είναι ήδη στη ζωή τους εξωστρεφείς με καθάριο βλέμμα και καρδιά. Κατά πάσα πιθανότητα το παρόν δεν τους αφορά επειδή είναι αυθεντικοί. Αφορά όμως τους άλλους τους μπερδεμένους με τα πτυχία και τη σοβαροφάνεια και εγκλωβισμένους σε μια άνευρη καθημερινότητα.
Γιώργος Χώτος